Jarosław Misiak, Współczesna polska książka artystyczna, str. 359-366 (w: Res Historica „Z książką przez wieki”, zeszyt 3, rok 2002, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej)
Książka artystyczna jest tą dziedziną edytorstwa, która w sposób najpełniejszy przypomina o związkach książki jako przedmiotu – produktu, z książką jako dziełem sztuki. Celem niniejszego szkicu jest ukazanie różnych aspektów rozumienia książki artystycznej oraz omówienie dorobku polskich wydawnictw zajmujących się tym rodzajem książki.
Z jednej strony traktować można książkę artystyczną jako dziedzinę sztuk plastycznych. Książki – obiekty są dziełami sztuki w takim samym stopniu co obraz, rzeźba, instalacja. Ich autorami bywają często renomowani artyści, w których kręgu zainteresowań znalazła się forma książki.
(…) Zasadniczy przełom w sytuacji polskiej książki artystycznej nastąpił w ciągu ostatnich dwudziestu lat wraz z pojawieniem się dwóch wydawnictw, dla których związek książki i sztuki wyznaczył profil działalności wydawniczej oraz kierunek poszukiwań twórczych zainspirowanych przez książkę.
Wydawnictwo Artystyczne Urszula Kurtiak i Edward Ley z Koszalina oraz wydawnictwo „Correspondance des Arts” Jadwigi i Janusza Tryznów z Łodzi wprowadziły na krajowy rynek książkę w artystycznej formie- sięgającą do osiągnięć sztuk plastycznych, poligrafii i rękodzieła artystycznego. Sukces wymienionych wydawnictw związany jest niewątpliwie z modą na kolekcjonowanie książek artystycznych i unikatowych, a także z wyzwalaniem się książki z reguł obowiązujących w wysokonakładowej produkcji wydawniczej. Książka – przedmiot intymny, osobisty, zarazem posiadający swój indywidualny i niepowtarzalny charakter- zyskuje stale na popularności. Jednocześnie dzięki zaangażowaniu w ideę książki artystycznej coraz większego grona profesjonalistów oraz artystów z różnych dziedzin, książka taka została w pełni doceniona jako dzieło sztuki, posiadające określoną wartość estetyczną, a także rynkową.
Wydawnictwo Artystyczne Urszuli Kurtiak i Edwarda Leya rozpoczęło działalność w 1989 roku, początkowo jako Fundacja Ochrony Książki. Profil działalności oficyny obejmuje wydawanie niskonakładowych, bibliofilskich edycji, usługi introligatorskie, poligraficzne i konserwatorskie, a także szkolenia z dziedziny introligatorstwa artystycznego oraz prowadzenie Muzeum Sztuki Książki. W dorobku edytorskim Wydawnictwa Kurtiak i Ley znajduje się kilkadziesiąt unikatowych pozycji klasyków literatury polskiej i światowej, w nakładach od pięciu do tysiąca numerowanych egzemplarzy. Charakterystyczną cechą tych wydawnictw jest zróżnicowanie ich wyglądu, a nawet materiału piśmienniczego w obrębie danej edycji. Poszczególne wersje jednego tytułu różnią się zazwyczaj kolorem i rodzajem materiału introligatorskiego (jedwab, pergamin, skóra, kamienie szlachetne), gatunkiem materiału piśmienniczego (papier ręcznie czerpany, papirus), szatą graficzną i zdobieniem książek.
W bogatym dorobku wydawnictwa szczególną uwagę zwracają: bibliofilska edycja Trylogia Henryka Sienkiewicza, opublikowany w formie zwoju poemat Owidiusza O kosmetyce twarzy pań, Romeo i Julia Williama Shakespeare’a w nakładzie pięciu egzemplarzy czy też. wydane z niezwykłym smakiem tomiki wierszy Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Istotną dziedziną działalności Wydawnictwa Kurtiak i Ley jest również wykonywanie artystycznych opraw do cenniejszych publikacji innych wydawnictw, na przykład Herbów rycerstwa polskiego Bartosza Paprockiego, Lalki i Faraona Bolesława Prusa czy części nakładu Codex Aureus. Przy wydawnictwie działa Muzeum Sztuki Książki, w którym zgromadzono unikatowe eksponaty książek artystycznych, przykłady opraw książkowych oraz narzędzia i materiały introligatorskie. Dystrybucję książek Wydawnictwa Artystycznego Kurtiak i Ley prowadzą także Wydawnictwa Unikatowe Geisler i Geisler z Warszawy.
Pozycja wydawców z Koszalina w świecie książki artystycznej ugruntowana została ich obecnością na licznych międzynarodowych targach i wystawach książek, między innymi na Międzynarodowych targach Książki we Frankfurcie w roku 2000, gdzie zaprezentowano nowości wydawnicze, przede wszystkim w polsko-niemieckiej wersji językowej.
Drugą instytucją o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej książki artystycznej jest łódzkie wydawnictwo „Correspondance des Arts”(…).
(…) Osiągnięcia edytorskie i poziom artystyczny prezentowany przez wymienione wydawnictwa przyniosły im niekwestionowaną pozycję na rynku polskiej książki artystycznej oraz uznanie poza granicami kraju. Częste prezentacje na międzynarodowych imprezach wydawniczych potwierdzają niezwykłe zainteresowanie, które towarzyszy zawsze publikacjom oficyn z Koszalina i Łodzi. (…)
(…) Należy także przypuszczać, iż wiele wydawnictw aspirujących do miana twórców książki artystycznej powstaje w chwili obecnej, na gruncie dobrze przygotowanym przez renomowane oficyny z Łodzi i Koszalina.
* * *
O stanie obecnym i perspektywach rozwoju książki artystycznej w Polsce decydują różnorodne czynniki, często wykraczające daleko poza sytuację na samym rynku wydawniczym. Istotne jest jednak przede wszystkim to, że w okresie minionych dwudziestu lat sztuka wydawania pięknych książek wyszła z cienia masowej, pozbawionej większych walorów estetycznych produkcji. Zainteresowanie książką łączącą wartość treści z pięknem formy wynika między innymi z potrzeby indywidualnego, intymnego kontaktu czytelnika – odbiorcy z książką, nie tylko jako przekazem, lecz również jako osobistym, wyjątkowym przedmiotem. Rosnący popyt na polską książkę artystyczną jest także zgodny z ogólnymi tendencjami panującymi na światowych rynkach sztuki i książki; nie bez znaczenia jest też wysoki poziom artystyczny nielicznych niestety w Polsce wydawców, zajmujących się tą dziedziną edytorstwa. Warto w tym miejscu przypomnieć, że polskie wydawnictwa zaistniały po latach nieobecności w międzynarodowych, specjalistycznych katalogach i czasopismach wydawniczych (na przykład „Forum Book Art” z Hamburga), ich książki pojawiły się w najpoważniejszych kolekcjach i galeriach książki artystycznej, zaś stoiska i prezentacje na międzynarodowych targach wzbudzają olbrzymie zainteresowanie zwiedzających. Ważnymi wydarzeniami polskiej ekspozycji na Międzynarodowych Targach Książki we Frankfurcie w 2000 roku były właśnie pokazy książki artystycznej Wydawnictwa Kurtiak i Ley (…).
Znaczenie społeczne książki u progu XXI wieku w dużym stopniu zależy od rozwoju i ekspansji technik informatycznych. Tam, gdzie najważniejsza jest szybkość przekazywania informacji oraz jej aktualność, pozycja książki wydaje się być szczególnie zagrożona. Nieograniczona przestrzeń komunikacji internetowej oraz nowoczesne technologie udostępniania tekstu w postaci książki elektronicznej, stwarzają zupełnie nowe możliwości przepływu informacji, które niewątpliwie z upływem czasu staną się standardem. Paradoksalnie stan ten powinien wpłynąć korzystnie na rozwój książki artystycznej. W sytuacji, gdy książka przestanie być konkurencyjna dla innych mediów w wymiarze komunikacji masowej oraz obiegu informacji, konieczne stanie się wyeksponowanie jej unikalnych walorów, wartości niemożliwych do urzeczywistnienia w jakiejkolwiek innej formie. Książka artystyczna, która zaspokaja zarówno potrzeby intelektualne, jak i estetyczne czytelnika, ma szansę stać się ważnym nośnikiem kultury słowa i sztuki w epoce zdominowanej przez technikę.